Tóm tắt cuốn sách “Bản Thảo Cương Mục” (Bencao Gangmu – Compendium of Materia Medica) – Li Shizhen
Bản Thảo Cương Mục”, xuất bản năm 1593 bởi Li Shizhen (Lý Thời Trân, 1518–1593), là tác phẩm kinh điển về y dược học cổ truyền Trung Quốc (TCM), được xem là “bách khoa toàn thư” về thảo dược. Sách liệt kê 1,892 loại dược liệu (thảo dược, khoáng chất, động vật), 11,096 công thức chữa bệnh, và phân loại theo tính chất (hàn, nhiệt, bình). Được biên soạn trong 27 năm, tác phẩm kết hợp triết lý âm dương, ngũ hành với thực tiễn y học, ảnh hưởng lớn đến Đông y toàn châu Á. Tại Việt Nam, sách phù hợp với y học cổ truyền (như tại BV Y học Cổ truyền Trung ương), hỗ trợ điều trị bệnh bằng thảo dược (gừng, tam thất).
Xem thêm: Top sách Trung Quốc hay nhất về y học sức khoẻ
Tóm tắt cuốn sách “Bản Thảo Cương Mục” (Bencao Gangmu – Compendium of Materia Medica) – Li Shizhen
Nội dung chính
Cuốn sách chia thành ba phần chính: Phân loại dược liệu, Công dụng và công thức, và Ứng dụng thực tiễn. Li Shizhen dựa trên kinh nghiệm lâm sàng, tài liệu cổ, và khảo sát thực địa để tạo ra hướng dẫn toàn diện về dược học.
1. Phân loại dược liệu
- Cấu trúc: Sách gồm 52 quyển, chia 1,892 dược liệu thành 16 bộ phận (như thảo mộc, khoáng chất, động vật, ngũ cốc). Mỗi mục bao gồm tên, đặc điểm, nguồn gốc, và tính chất (hàn, nhiệt, bình).
- Ngũ hành và âm dương: Dược liệu được phân loại theo ngũ hành (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ) và tác động đến kinh lạc, giúp cân bằng cơ thể. Ví dụ: Cam thảo (ngọt, bình) thuộc thổ, tốt cho tỳ vị.
- Tại Việt Nam: Hệ thống phân loại phù hợp với Đông y Việt Nam, dùng trong nghiên cứu thảo dược (như nhân sâm, nghệ) tại các viện y học cổ truyền.
2. Công dụng và công thức
- Công dụng: Mỗi dược liệu được mô tả chi tiết về tác dụng chữa bệnh (như gừng trị cảm lạnh, tam thất bổ máu). Sách liệt kê hơn 11,000 công thức, từ đơn giản (trà gừng) đến phức tạp (cao quy bản cho thận hư).
- Điều trị: Bao gồm bệnh ngoại cảm (cảm cúm, sốt) và nội thương (đau khớp, tiêu hóa kém). Ví dụ: Quế chi thang trị cảm hàn; nhân sâm bổ khí huyết.
- Tại Việt Nam: Công thức được áp dụng tại hiệu thuốc Bắc (như Hà Nội, Huế), chữa đau đầu (bằng bạc hà) hoặc mất ngủ (bằng táo nhân).
3. Ứng dụng thực tiễn
- Hướng dẫn sử dụng: Li Shizhen nhấn mạnh liều lượng, cách bào chế (nấu, nghiền, ngâm), và chống chỉ định (như tránh cam thảo khi huyết áp cao). Sách cũng đề cập đến độc tính (như thạch tín).
- Phòng bệnh: Khuyên dùng thảo dược theo mùa (như atiso thanh nhiệt mùa hè) và kết hợp lối sống (ăn rau xanh, thiền) để tăng hiệu quả.
- Tại Việt Nam: Phù hợp với khí hậu nóng ẩm (TP.HCM, Đà Nẵng), nơi người dân dùng trà atiso, gừng để phòng cảm cúm. Thầy thuốc Đông y dùng sách để kê đơn (như tam thất cho đau khớp).
4. Cơ sở và bối cảnh
- Kinh nghiệm tác giả: Li Shizhen, thầy thuốc thời Minh, khảo sát thực địa, tham khảo hơn 800 tài liệu, và thử nghiệm lâm sàng để biên soạn. Sách là đỉnh cao của dược học TCM.
- Bối cảnh Việt Nam: Đông y Việt Nam chịu ảnh hưởng lớn từ Trung Quốc, với Bản Thảo Cương Mục được dùng trong đào tạo tại ĐH Y Dược Huế, Hà Nội. Phù hợp với nhu cầu chữa bệnh mãn tính (như tiểu đường, cao huyết áp).
- Tầm ảnh hưởng: Sách được UNESCO công nhận Di sản Ký ức Thế giới (2011), dịch sang nhiều ngôn ngữ, là tài liệu tham khảo cho Đông y toàn châu Á.
Thông điệp cốt lõi
- Dược liệu toàn diện: Thảo dược, khoáng chất, động vật có thể chữa và phòng bệnh nếu dùng đúng.
- Cân bằng cơ thể: Kết hợp âm dương, ngũ hành để tối ưu sức khỏe.
- Thực tiễn y học: Sách cung cấp công thức chi tiết, dễ áp dụng cho thầy thuốc và người dân.
Đánh giá
- Ưu điểm:
- Toàn diện, chi tiết với 1,892 dược liệu và 11,096 công thức.
- Thực tiễn, phù hợp Đông y Việt Nam (như chữa cảm cúm bằng gừng).
- Bản dịch tiếng Việt (giá ~150,000–300,000 VND) dễ tiếp cận qua Tiki, Fahasa.
- Hạn chế:
- Ngôn ngữ cổ, cần chú giải (như bản Nguyễn Tài Cẩn) để dễ hiểu.
- Một số dược liệu (như nhân sâm hoang) khó tìm ở Việt Nam.
- Ít đề cập bệnh hiện đại (như ung thư) so với y học Tây phương.
- Đối tượng phù hợp: Thầy thuốc Đông y, người học TCM, người quan tâm thảo dược, giá ~150,000–300,000 VND (Tiki, Shopee).
Bài học thực tiễn
- Thảo dược: Dùng gừng (trị cảm lạnh), tam thất (bổ máu) tại hiệu thuốc Bắc (~50,000 VND).
- Công thức: Trà atiso thanh nhiệt, cao quy bản bổ thận (mua tại Hà Nội, Huế).
- Phòng bệnh: Ăn gạo lứt, rau xanh, uống trà thảo mộc theo mùa.
- Dưỡng sinh: Thiền 10 phút/ngày (như tại chùa Quán Sứ) để giảm stress.
- Tư vấn Đông y: Đến BV Y học Cổ truyền TP.HCM nếu đau khớp, tiêu hóa kém.
Kết luận
“Bản Thảo Cương Mục” của Li Shizhen là bách khoa toàn thư y dược học TCM, liệt kê 1,892 dược liệu và 11,096 công thức, nhấn mạnh chữa bệnh và phòng bệnh qua thảo dược, âm dương. Sách là tài liệu thực tiễn cho Đông y, phù hợp với Việt Nam trong điều trị cảm cúm, đau khớp (bằng gừng, tam thất) và dưỡng sinh. Tại Việt Nam, sách hỗ trợ thầy thuốc, người dân áp dụng thảo dược hiệu quả.