Tóm tắt sách Kim Quỹ Yếu Lược – Zhang Zhongjing
“Kim Quỹ Yếu Lược” (Jin Gui Yao Lue), biên soạn khoảng năm 200–210 CN bởi Trương Trọng Cảnh (Zhang Zhongjing, 150–219 CN), là tác phẩm kinh điển y học cổ truyền Trung Quốc (TCM), tập trung vào nội khoa tạp bệnh (bệnh nội tạng). Sách gồm 22 quyển, 262 chương, tóm lược hơn 260 phương thuốc thảo dược để chẩn trị các bệnh mãn tính, bổ sung cho Thương Hàn Luận. Với tên gọi “Kim Quỹ” (tủ vàng – quý giá), sách nhấn mạnh các công thức thiết yếu cho bệnh nội thương (như tim, phổi, thận), dựa trên âm dương, ngũ hành. Tại Việt Nam, sách được áp dụng rộng rãi trong Đông y để điều trị tiểu đường, cao huyết áp, mất ngủ, phổ biến tại các bệnh viện y học cổ truyền (như BV Y học Cổ truyền Trung ương).
Xem thêm: Top sách Trung Quốc hay nhất về y học sức khoẻ
Tóm tắt sách Kim Quỹ Yếu Lược – Zhang Zhongjing
Nội dung chính
Cuốn sách chia thành ba phần chính: Chẩn trị tạp bệnh, Phương thuốc và công thức, và Ứng dụng lâm sàng. Kim Quỹ Yếu Lược tóm lược lý thuyết TCM, cung cấp phương pháp thực tiễn để điều trị nội khoa.
1. Chẩn trị tạp bệnh
- Nguyên lý: Sách phân loại bệnh nội thương theo lục phủ ngũ tạng (tim, gan, tỳ, phế, thận, túi mật, bàng quang), dựa trên âm dương và ngũ hành. Bệnh do khí huyết rối loạn, âm dương mất cân bằng, gây triệu chứng như mệt mỏi, đau ngực, tiểu đường.
- Chẩn đoán: Sử dụng tứ chẩn (nhìn, nghe, hỏi, bắt mạch) để xác định bệnh. Ví dụ: Mạch tế sác (mỏng, nhanh) cho thấy khí hư; lưỡi nhợt nhạt là huyết hư.
- Tại Việt Nam: Áp dụng trong chẩn đoán nội khoa tại các thầy thuốc Đông y (Hà Nội, Huế), như bắt mạch để trị mất ngủ, đau tim.
2. Phương thuốc và công thức
- Công thức: Sách liệt kê hơn 260 bài thuốc thảo dược (như Tứ Quân Tử Thang bổ tỳ, Quy Tỳ Thang an thần), phân loại theo bệnh (tiểu đường, hen suyễn, đau khớp). Mỗi công thức có liều lượng, cách bào chế (nấu, nghiền), và chống chỉ định.
- Nguyên tắc: Kết hợp thảo dược theo tính chất (hàn, nhiệt, bình) để bổ hư, tả thực. Ví dụ: Nhân sâm (bổ khí), cam thảo (hòa trung) cho bệnh khí hư.
- Tại Việt Nam: Các bài thuốc như Quy Tỳ Thang (trị mất ngủ) được dùng tại hiệu thuốc Bắc (TP.HCM, giá ~50.000–100.000 VND/lần).
3. Ứng dụng lâm sàng
- Điều trị: Sách hướng dẫn chữa bệnh mãn tính như tiểu đường (Dụ Nguyên Tán), hen suyễn (Đinh Hương Hương Phụ Tán), và phụ khoa (Bổ Trung Ích Khí Thang). Nhấn mạnh điều trị sớm để tránh biến chứng.
- Phòng bệnh: Khuyên dưỡng sinh qua ăn uống (gạo lứt bổ tỳ), tập thở, và thiền để cân bằng khí huyết.
- Tại Việt Nam: Phù hợp khí hậu nóng ẩm, nơi bệnh tiểu đường, hen phổ biến. Thầy thuốc dùng sách để kê đơn tại BV Y học Cổ truyền TP.HCM.
4. Cơ sở và bối cảnh
- Kinh nghiệm tác giả: Trương Trọng Cảnh, “Y thánh” thời Đông Hán, biên soạn dựa trên kinh nghiệm lâm sàng, tổng hợp từ Thương Hàn Luận và các tài liệu cổ.
- Bối cảnh Việt Nam: Đông y Việt Nam chịu ảnh hưởng lớn từ Kim Quỹ Yếu Lược, được dùng trong đào tạo tại ĐH Y Dược Huế, Hà Nội. Phù hợp trị bệnh mãn tính (tiểu đường, cao huyết áp).
- Tầm ảnh hưởng: Là nền tảng nội khoa TCM, ảnh hưởng đến Đông y Nhật Bản, Hàn Quốc, và Việt Nam. Được dịch sang nhiều ngôn ngữ, UNESCO công nhận Di sản Ký ức Thế giới.
Thông điệp cốt lõi sách Kim Quỹ Yếu Lược
- Nội khoa tạp bệnh: Tập trung điều trị bệnh nội tạng qua thảo dược cân bằng âm dương.
- Công thức thiết yếu: Hơn 260 bài thuốc thực tiễn, dễ áp dụng cho thầy thuốc.
- Y học toàn diện: Kết hợp chẩn đoán, điều trị, và dưỡng sinh để duy trì sức khỏe.
Đánh giá
- Ưu điểm:
- Thực tiễn với hơn 260 công thức, phù hợp Đông y Việt Nam (trị tiểu đường, mất ngủ).
- Tóm lược tạp bệnh, dễ học hơn Thương Hàn Luận.
- Bản dịch tiếng Việt (giá ~100.000–200.000 VND) dễ tiếp cận qua Tiki, Fahasa.
- Hạn chế:
- Ngôn ngữ cổ, cần chú giải (như bản Nguyễn Tài Cẩn).
- Ít đề cập bệnh hiện đại (như ung thư) so với y học Tây phương.
- Yêu cầu thầy thuốc có kinh nghiệm để kê đơn chính xác.
- Đối tượng phù hợp: Thầy thuốc Đông y, người học TCM, người quan tâm thảo dược, giá ~100.000–200.000 VND.
Bài học thực tiễn
- Chẩn đoán: Áp dụng tứ chẩn để phát hiện khí huyết rối loạn (như tại BV Y học Cổ truyền Hà Nội).
- Thảo dược: Dùng Tứ Quân Tử Thang (nhân sâm, cam thảo, ~50.000 VND) bổ tỳ vị.
- Điều trị: Quy Tỳ Thang trị mất ngủ (mua tại hiệu thuốc Bắc TP.HCM).
- Dưỡng sinh: Ăn gạo lứt, tập thở 10 phút/ngày (như tại chùa Quán Sứ).
- Tư vấn Đông y: Đến BV Y học Cổ truyền TP.HCM nếu hen suyễn, đau tim.
Kết luận
“Kim Quỹ Yếu Lược” của Trương Trọng Cảnh là cẩm nang nội khoa TCM, tóm lược hơn 260 công thức thảo dược (như Tứ Quân Tử Thang) để trị bệnh mãn tính theo lục phủ ngũ tạng. Sách cung cấp chẩn đoán (tứ chẩn) và dưỡng sinh (ăn uống theo mùa), phù hợp Đông y Việt Nam trong chữa tiểu đường, mất ngủ. Tại Việt Nam, sách hỗ trợ thầy thuốc và người dân áp dụng y học cổ truyền hiệu quả.